عضلۀ صاف در طول قسمت عمدۀ لولۀ گوارش، دیوارۀ راههای هوایی، دستگاه ادراری و دستگاه تناسلی، دیوارۀ عروق خونی و دیوارۀ عروق لنفاوی بزرگ، و دیگر اندامهای بدن وجود دارد.
اگر به وظائف عضلۀ صاف توجه داشته باشیم؛ ریخت شناسی آن را بهتر خواهیم آموخت.
آنچه در تصویر بالا میبینیم منظرۀ عمومیی است که تقریباً همیشه از عضلۀ صاف دیده میشود، اگر چه در اندامهای مختلف اندک تفاوتی وجود دارد. اما این منظره در اندامهای مختلف اندک تفاوتی باهم دارند. در لولۀ گوارش مانند معده ، روده و دوازدهه، انتظام این دسته‌های عضلانی قابل پیش بینی تر هستند اما در اندامی مانند مثانه (شکل بالا)، چنین نیست. در این تصویر، چند دسته (فاسیکول) عضلانی بلافاصله پایین تر از مخاطه، عمود بر صفحۀ برش دیده میشود. پایین تر از آن دسته‌هایی دیده میشود که تارهای آنها موازی با سطح برش هستند و به صورت طولی برش خورده‌اند. در پایین این لایه مجدداً لایه‌ای است که حاوی دسته‌هایی است که عمود بر صفحۀ برش مستقر هستند. در میان همۀ این دسته‌ها، دسته‌های دیگری هم وجود دارند که به صورت اریب برش خورده‌اند. چنانچه قابل مشاهده است این دسته (فاسیکول) های عضلانی توسط تارهای کلاژنی بافت همبند از یکدیگر جدا شده‌اند.
قابهای “الف” و “ب” را با بزرگنمایی بیشتر در پایین ببینید.
بسیاری از تارهای عضلانی در تصویر بالا به صورت طولی برش خورده‌اند. بسیاری به صورت اُریب و برخی نیز برش عرضی خورده‌اند. تمایز تارهای عضلانی از تارهای کلاژن همیشه آسان نیست، اما در تصویر فوق رنگ تارهای کلاژنِ بافت پیوندی، به خاطر تفاوت رنگِ، قابل تمییز هستند. مناطقی که با بافت همبند اشغال شده‌اند، کم سلول‌تر هستند و هستۀ سلولهای این مناطق نیز اگر چه مانند هستۀ میوسیتها (سلولهای عضلانی) کشیده هستند اما پررنگتر و متراکمتر هستند.
نکات دیگری در بارۀ تشخیص بافت عضلانی صاف از بافت پیوندی در اینجا ذکر شده
قاب مستطیلی را با بزرگنمایی بالاتر در پایین ببینید.
تصویر فوق قسمتی از تصویر بالایی این صفحه است که با بزرگنمایی بیشتر دیده میشود. بیشتر تارهای عضلانی موجود در این تصویر در راستای عمود بر صفحۀ برش قرار گرفته‌اند. بافت پیوندی، دسته (فاسیکول) های عضلانی را از هم جدا کرده‌اند. مقاطع عروق خونی کوچک و بزرگ نیز در جای جای این تصویر قابل مشاهده است.
قاب مربع شکل در این تصویر را با بزرگنمایی بیشتر در پایین ببینید.
مقطع طولی از تارهای عضلانی صاف. در این بزرگنمایی، هستۀ هوفام (یوکروماتین) و کمرنگ دوکی شکل این سلولها به روشنی قابل مشاهده است. تارهای عضلات صاف بر خلاف عضلۀ قلبی و عضلۀ اسکلتی، مخطّط نیستند. مرزهای سلولها، کاملاً قابل تعیین و تشخیص نیست اما با توجه به این که هستۀ سلول در این سلولها تقریباً در مرکز سلول استقرار یافته میتوان حدود تقریبی هر سلول را حدس زد.
انقباض این تارهای عضلانی منجر به کوتاه شدن این بافت از طرفین راست و چپ خواهد شد.
مقطع عرضی از تارهای عضلانی صاف. راستای طول سلولهای عضله صاف در این تصویر، عمود بر صفحه است. مقطع هر سلول به صورت یک چندوجهی صورتی دیده میشود. برخی از این سلولها در منطقه‌ای برش خورده‌اند که هسته، حضور داشته است. در مقطع عرضی، این هسته دایره‌ای دیده میشود و تقریباً در مرکز سلول استقرار دارد. هر تار عضلانی را یک لایه نازک از بافت همبند موسوم به “آندومیزیوم” احاطه کرده است. برخی از قسمتهای آندومیزیوم در این تصویر به صورت خطوط متمّوج قابل مشاهده است. “پریمیزیوم” که ضخیمتر است و دور یک دسته یا فاسیکول از تارهای عضلانی را احاطه کرده؛ کاملاً قابل تشخیص است. در قسمتی از پریمیزیوم (کمی پایینتر از مرکز تصویر) یک هستۀ کشیده ملاحظه میشود که مربوط به فیبروبلاست بافت همبند است.
انقباض تارهای عضلانی موجود در این تصویر منجر به انقباض و کوتاه شدن عضله در راستای عمود بر صفحه خواهد شد.