بافت شناسی

مطالب این صفحه صرفاَ به منظور اطلاع رسانی نظری است. بدون آموزش دیدن تحت نظر متخصصین اقدام به استفاده عملی از محتوای این صفحه نکنید. بسیاری از مواد شیمیای خطرناک و کشنده هستند!

گذار و تهیۀ خِشتِ (بلوک) پارافینی

پس از اطمینان از تثبیت بافت، باید آن را برای احاطه شدن در پارافین آمده کرد. در جایی دیگر گفته ایم که برای این که بتوانیم بافت را به لایه هایی بسیار نازک و در حد هزارم میلی‌متر برش دهیم، باید ان را سِفت کنیم. یکی از مرسوم ترین و پر استعمال ترین راههای سفت کردن بافت استفاده از پارافین است. در واقع از اولین بارهایی که از پارافین برای سفت کردن بافتها و آماده کردن آن برای برش؛ استفاده شده، چند صد سال میگذرد.

طی روندِ “گذار” ملکولهای پارافین در همۀ اجزای بافت، نفوذ میکند و داخل و خارج سلول را پر میکند. در واقع در هرجایی از بافت که در حالت زنده آب وجود داشته، پارافین جایگزین آن میشود. هنگامی که پارافین همه جای بافت را اشغال کرد، در واقع بافت، مومیایی شده و تا مدتهای مدیدی میتواند نگهداری شود و هر گاه لازم باشد میتوان از آن برش تهیه کرد.

اما چگونه میتوان به درون بافت که محیطی سرشار از اب و ملکولهایی مائی (ماء = آب) است، پارافین را که ماده ای آب گریز و نامحلول در اب است را نفوذ داد.

طی سالیان، و بر اساس تجربه، محققان، مواد مختلف و شیوه های متفاوتی را آزموده اند تا به روش کلی زیر دست یافته اند.

در اغاز پس از مرحلۀ تثبیت، بافت به اندازۀ مناسب خرد میشود. به این مرحله “خرد کردن” میگوییم. پس از خرد شدن بافت و گرفته شدنِ اضافات آن، بافت در محفظه های پلاستیکی یا فلزی قرار داده میشود. برچسبی که نشان دهندۀ بافت است به همراه آن قرار داده میشود یا روی محفظه، رمز بافت نوشته میشود. از این پس بافت در آب جاری شسته میشود تا فرمالین آن زدوده شود. سپس بافت به درون الکل ۷۰ درصد به مدت چند ساعت باقی میماند. پس از الکل ۷۰ نوبت به الکل ۹۶ درجه و سپس الکل مطلق میرسد که در هر یک از این محلولها، چندین ساعت باقی میماند. هنگامی که بافت از الکل مطلق یا ۱۰۰ درجه بیرون بیاید، میتوان اطمینان داشت که تقریباً هیچ آبی در درون بافت باقی نمانده و هر جا ملکول ابی بوده است اکنون، الکل جایگزین ان شده است. از این پس بافت به داخل گزیلل (=گزیلن = زایلن) منتقل میشود و چندین ساعت در آن میماند. گزیلل حلالی است که با الکل به هر نسبتی قابل انحلال است و از سوی دیگر حلالِ پارافین نیز هست. پس از این که بافت چن سافت در گزیلل باقی ماند، میتوان به تقریب اطمینان حاصل کرد که دیگر در بافت نه الکلی وجود دارد و نه آبی، بلکه هر چه هست فقط گزیلل است. از این پس از آنجا که گزیلل حلال پارافین است میتوان بافت را در پارافین مذاب قرار داد و اجازه داد تا طی چند ساعت، ملکولهای پارافین مذاب جایگزین گزیلل شوند. کل این مراحل، ۱۵ تا ۲۴ ساعت طول میکشد.

موادی که به عنوان واسطه بین الکل و پارافین استفاده میشوند (مانند گزیلل و استون) ضریب شکستی نزدیک به ضریب شکست بافت دارند. از این رو، هنگامی که بافت در آنها قرار میگیرد، شفاف به نظر میرسد. این پدیده موجب شده است که محققین در چند صد سال پیش گمان کنند که این مواد  بافت را شفاف میکنند. لذا به این مواد “عامل شفاف کننده” میگفتند. این، یک نامگذاری غلط است اما گاهی هنوز از آن استفاده میشود.

انجام این عمل، در آزمایشگاهها به عهدۀ یک دستگاه اتوماتیک گذاشته شده که به آن تیشو پروسسور یا بافت‌پرداز میگویند. خوشبختانه سالهاست که در ایران این دستگاه به همراه بقیۀ تجهیزات بافت شناسی ساخته شده است.

تصویر دستگاه بافت‌پرداز ساخت یکی از شرکتهای ایرانی. بافت در سبدهای فلزی (یا پلاستیکی) وارد اولین ظرف دستگاه میشود. سپس طی چندین ساعت به طور خودکار از محلولها و مواد موجود در ۱۲ ظرفِ دیگر عبور داده میشود. برای آگاهی از امکانات متعدد دیگر این دستگاه، روی عکس کلیک کنید.

این دستگاه بافتها را طی چند ساعت متوالی از محلولهای مختلف عبور میدهد و تکنسین بافت شناسی میتواند پس از حدود یک شبانه روز بافتهایی را که روز پیش به دستگاه تحویل داده در حالی که پارافین در آنها نفوذ کرده از آن تحویل بگیرد. بافت در این مرحله آماده برای تهیۀ بلوک یا خشت است.

گزیلل ماده ای به شدت سرطانزا است. استفاده از آن در محیطی خارج از هود و بدون تهویه مناسب ممنوع است. اخیرا مواد متنوعی، به عنوان جایگزین گزیلل ساخته شده که کار گزیلل را میکند اما البته بسیار گرانقیمت است. مواد مختلف دیگری مانند استن نیز به جای گزیلل مورد استفاده قرار میگیرد که البته آنها هم کم خطر تر از گزیلل نیستند.

پس از آن که از نفوذ ملکولهای پارافین به داخل نسج، اطمینان حاصل شد، بافت در خِشت یا بلوکهای پارافینی جای داده میشود. این خشتها آماده برای قرار گرفتن در میکروتوم و برش خواهند بود.

سابقاَ بلوکهای پارافینی به صورت مکعب مستطیلهایی که بافت در میان آنها قرار داشت تهیه میشد. در سالهای اخیر این کاربا استفاده از وسایل و امکانات مختلف با سرعت بیشتری قابل انجام است.