تریکوپلاکس ادهرنس جانوری است که آن را در سلسلۀ “حیوانات” طبقه بندی میکنند. طول این جانور معمولاً کمتر از یک میلیمتر است و ضخامتش بیش از ۲۵ میکرون نیست (قطر بزرگ گلبول قرمز انسان، ۷ میکرون است.).این جانور از دو لایه تشکیل شده است، یک ردیف سلول مژکدار در بالا و یک ردیف سلول مژکدار در زیر؛ لایۀ اول را تشکیل میدهند و در بین این دو، یک مجموعۀ سلولی است که غشاء کاملی بین آنها وجود ندارد (سنسیتیوم). تریکوپلاکس، به سطوح اطراف خود میچسبد و به سرعتی بسیار بسیار آرام حرکت میکند و تقریباً از روی هر موجود زندۀ ریزی که بگذرد آن را میخورد.
تعداد سلولهای این حیوان بیش از هزار عدد نیست. و این سلولها را میتوان در ۴ دسته از هم تشخیص داد. سلولهای مژکدار فوقانی، سلولهای مژکدار تحتانی، سلولهای گوارشی که در خلال سلولهای تحتانی پراکندهاند و سنسیتیوم در میان. سنسیتیوم مجموعهای از سلولهاست که در مجاورت هم هستند و بین آنها یا غشاء سلولی وجود ندارد یا دیوارای ناقص وجود دارد و عمل جداسازی را به طور کامل انجام نمیدهد. عضلۀ قلبی در انسان را یک سنسیتیوم بزرگ میدانند.
متخصصین، برای طبقه بندی جانداران دو راه در پیش میگیرند. یا از طریق شباهت اندامها و ساختارهای آنها، یا از طریق مقایسۀ ژنوم آنها. راه اول برای طبقه بندی این حیوان و قراردادنش در جایگاه خودش، ممکن نیست؛ کدام اندام در این حیوان را با اندام دیگر جانوران دیگر باید مقایسه کرد؟
ردیف یک سلولی سطحی تریکوپلاکس، شبیه بافت پوششی (اپیتلیوم) بقیۀ جانوران است؛ با یک تفاوت غیر قابل گذشت و آن این که زیر این اپیتلیوم، لامینا بازال وجود ندارد. لامینا بازال مهمترین مرز جهان زنده و غیر زنده در جانوران است. تریکوپلاکس در این خصوصیت شبیه به اسفنجهاست اما از سویی باید توجه داشت که امکان وجود چنین لایۀ صُلبی، در حیوانی که به دلیل تحرکی که دارد، میباید دیوارهای قابل انعطاف داشته باشد ناممکن است.
هنگامی که تریکوپلاکس به یک مادۀ غذایی میرسد، غشاء تحتانی خود را به دور آن احاطه میکند و سلولهای گوارشی آن شروع به ترشح آنزیمهای هاضمه میکنند؛ در واقع یک “معدۀ خارجی” به وجود میآورد که غذایش را در بیرون بدنش هضم میکنند. سپس به جذب مواد غذایی هضم شده به شیوۀ ریزه نوشی (پینوسیتوز) میپردازد.
بافتهای تریکوپلاکس
نامگذاری برخی از تجمعات سلولی در یک حیوان چند صد سلولی به “بافت” شاید غیر منطقی به نظر برسد اما این فایده را دارد که ما را در فهم کارکردهای چهار بافت اصلی بدن حیوانات کمک میکند. همانطور که میبینیم؛ آنچه این حیوانِ زنده بسیار ساده را از محیطِ غیر زندۀ خارجی جدا میکند تنها و تنها یک ردیف سلول مژکدار است. سلولهای مژکدار فوقانی، سلولهای مژکدار تحتانی که در هم فشردهترند و سلولهای گوارشی که در میانۀ سطح زیرین قرار گرفتهاند.
همۀ ارتباطاتِ داخل و خارجِ تریکوپلاکس از طریقِ همین یک ردیف سلول انجام میشود. تبادلِ گازهای تنفسی، ورودِ موادِ غذایی، خروجِ موادِ زائد و أخذ هر گونه اطلاعات از طریقِ همین یک ردیف سلول انجام میشود. [۲]
این کارکردها در حیواناتِ پیچیدهتر نیز از طریقِ سلولهای شبیه به این یک ردیف سلول انجام میشود که بافت پوششی نام گرفته است. اما در موجودات پیچیده این سلولها در مناطق مشخصی تجمع یافتهاند و اندامهای متخصصی را تشکیل دادهاند. تبادل گازهای تنفسی در ریهها توسط بافت پوششیِ بسیار نازک انجام میشود و هضم و جذب مواد غذایی توسطِ انواعی از بافت پوششیِ در لولۀ گوارش و دفع برخی مواد زائد توسط بافت پوششیِ بسیار تخصص یافتۀ کلیه و بقیۀ اندامهای دستگاه ادراری انجام میشود.
به جز این یک ردیف سلولِ (شبه) پوششی، بقیۀ این حیوان معادلِ بافت پیوندی در حیواناتِ دیگر است. در واقع به قول استاد کینگ؛ بافتِ پیوندی،خودِ حیوان است.
وجود آکتین و احتمالاً میوزین در قسمت میانی، کیفیبت حفظ شکل بدن حیوان را از طریق این ماکروملکولها توجیه میکند. تراکم بسیارِ یون کلسیم در طرفین غشاءهای ناقص ظن وجود ساختارهای شبیه به سیناپس را تقویت میکند.
شکل شماتیک از مقطع تریکوپلاکس ادهرنس. یک لایه تک سلولی در بالا، یک لایۀ تک سلولی در پایین، سلولهای گوارشی، و مجموعهای از سلولها که یک همسلان را در میان تشکیل میدهند، تمامی انواع سلولهای این جانور را تشکیل میدهند. سلولهای فوقانی و تحتانی، لامینا بازال ندارند به همین دلیل آنها را شبه پوششی میخوانند. هر یک از این سلولها تنها یک مژک دارند. متراکم بودن سلولها در سطحِ تحتانی، موجب شده است که مژکها نیز در این سطح متراکم تر باشند.
مطلب فوق در آبان ۱۳۹۱ از سایتهای زیر اقتباس شده است.
آخرین ویرایش در بهمن ۱۳۹۱
http://en.wikipedia.org/wiki/Trichoplax
ttp://suite101.com/article/the-simplest-animal-on-the-planet-a96861
http://blogs.scientificamerican.com/artful-amoeba/2011/11/28/placozoans-sense-oxygen-like-humans/
—————————————————————————————————————–
[۱] واژۀ تریکوپلاکس ادهرنس تشکیل شده است از thrix به معنیِ مو؛ plax به معنی صفحه یا پَهن، و adherent به معنی چسبان. بنا براین این حیوان را میتوانید، “پشمالوی پهن چسبان” بخوانید!
[۲] محققان ترجیح میدهند این ردیف سلول را به جای “پوششی”(اپیتلیوم)؛ شبه پوششی یا اپیتلیوئید بخوانند چرا که همۀ اپیتلیومهای دیگر در دنیا در زیر، دارای غشائی به نام لامینا بازال (غشائ پایه) هستند و تریکوپلاکس فاقد این غشاء است.
نام های بیشتری نزاشتی