اولین معنایی که از کلمه رشد به ذهن متبادر میشود، بزرگ شدن و حجیمتر شدن است. البته در بیشتر موارد رشد همراه بزرگتر شدن هست اما همیشه اینطورنیست.گاهی یک ارگانیسم یا یک سلول یا یک بافت، بزرگ میشود اما متکامل نمیشود. بنا براین لازم است که این دو مفهوم از هم جدا باشند و کلمات متفاوتی برای آنها داشته باشیم. زیست شناسان انگلیسی زبان برای این که این دو مفهوم را از یکدیگر متمایز کرده باشند برای مفهوم متکاملتر شدن از کلمۀ دیولوپمنت (development) استفاده میکنند.
در فارسی برای این که این دو مفهوم از هم متمایز باشند از کلمۀ نمو استفاده کردهاند. بنابراین رشد (growth) به معنی بزرگتر شدن و نمو به معنی تغییراتی است که ارگانیسم را به سمت نقطۀ نهایی خود میبرد.
رشد، در بافتها به دو صورت انجام میشود؛ یا با زیاد شدنِ تعدادِ سلولها (= پرولیفراسیون) یا به وسیلۀ بزرگتر شدنِ سلولها (= هیپرتروفی).
مفهوم رشد در زیست شناسی مانند بسیاری از مفاهیم دیگر، از حوزههای دیگر معرفتی وام گرفته شده، اما در درونِ حوزۀ زیست شناسی مفهومی خاصِ این شاخه از علم را به خود گرفته است.
ترجمۀ (growth) به رشد و ترجمۀ (development) به نمو خیلی دلچسب نیست. معنای رشد در فارسی به تکامل نزدیکتر است تا معنای نمو. نمو به معنی زیاد شدن و دراز شدن است و به همین دلیل به گیاه “نامی” میگویند. مولوی میگوید: “از جمادی مردم و نامی شدم” و رشد به معنی هدایت و یافتنِ راه صحیح به سوی هدفِ مورد نظر است. بنابراین ترجمۀ (growth) به نمو و (development) به رشد صحیحتر است.
ریشۀ واژۀ (growth) در انگلیسی نیز به گیاه نزدیک است. و به احتمال، (development) به معنی “ظاهر کردنِ صورتِ نهایی” و از پرده بیرون آمدن است. (www.etymonline.com)
تغییراتی که صرفاً به تغییر حجم ارگانیسم منجر میشود اگر چه لازمۀ تکاملِ آن است اما از لحاظِ ظاهری شبیهتر است به معنای نمو و بزرگ شدن اما هنگامی که تغییری در حجم صورت نمیگیرد و تغییراتی دیگر منجر به تکاملِ ارگانیسم و نزدیکتر شدنِ آن به شکل نهاییِ خود میشود، این تغییرات به تغییرات کیفی نزدیکتر است و به این ترتیب، به معنای واژههای (development) و رشد نزدیکتر است.همانگونه که میبینیم برای شکل گیریِ مفاهیم زیست شناختی از کلمات و مفاهیمی استفاده میشود که قبل از متولد شدنِ این علم وجود داشتهاند و به معنایی متفاوت از آنچه در این علم به کار میرود به کار میرفته اند. زیست شناسی مانند همۀ علومِ دیگر وامدار دیگر حوزههای معرفتی است، اما یک زیست شناس باید متوجه باشد که برخی از اصطلاحاتی که به کار میبرد فقط در لفظ با آنچه در دیگر حوزه ها به کار میرود مشترک است. این اشتراک لفظی نباید موجب اشتباه شود.
عالی بود گرامی